Nếu cứu cánh là vị tha xin đừng cho “chọi” mãi !

Nếu cứu cánh là vị tha xin đừng cho “chọi” mãi !
        (báo sửa lại : “Lại nói chuyện chữ nghĩa”)
                                                                     Nguyễn Chí Anh
Một người nói, viết, hiểu và dùng từ sai chỉ là chuyện cá nhân hoặc có chút  ảnh hưởng tới một ít người giao tiếp với người ấy. Các phương tiện truyền thông mà mắc các lỗi sai trên thì ảnh hưởng tới hàng triệu người (nhất là lớp người trẻ) và hơn nữa có thể làm hư xấu tiếng Việt.
Gần đây trên các báo có nhiều bài về chủ đề nói, viết, tiếng Việt . Một lãnh đạo Bộ GD-ĐT cũng đã lên tiếng nêu rõ các chữ cái A, B, C… của ta đọc là a, bê, xê… còn các âm bơ, cờ… chỉ là để dùng dạy trẻ đánh vần ( hòan toàn không phải là tên gọi của các mẫu tự ). Như vậy là đã rõ ! Thế nhưng trên các đài phát thanh, truyền hình, các phát thanh viên vẫn thoải mái phát “o, rờ gờ” (cho org), “mờ, u” (cho MU), “gờ 8” (cho G8)… sao thế nhỉ ?! Lẽ nào sửa sai khó thế sao ? Cứ thế chẳng lẽ ta vẫn vô tư và “anh dũng” đọc các từ như giê em tê (GMT), giê đê bê (GDB), bê giê i (BGI)… là “gờ mờ tờ, gờ đờ bờ, bờ gờ i" sao? Kiểu này thì còn nói gì hội nhập ! Mà nói chi xa xôi, chỉ cần đọc bảng hiệu “M & toi” là “mờ và toi” thì cũng đủ cho những người chủ hiệu ấy phát khóc rồi vì bao dụng công chơi chữ đều … toi cả !
Đó là báo nói, còn báo viết thì sao ? Các phóng viên của ta cũng không ít người “sinh chữ”, hay đặt ra những từ mới tối nghĩa, dùng từ Hán Việt không cần thiết và không đúng cách. Ví dụ như thay vì viết “ít nhất” hay “ít ra” rất dễ hiểu thì khá nhiều người lại thích dùng “chí ít” (cũng may họ chưa “sáng tạo” chí nhiều để thay cho thậm chí ). Đề cập tới đồ mặc trong, tiếng Việt có sẵn từ “đồ lót” rất rõ ràng, đủ nghĩa, thuần Việt, nhiều người không dùng vẫn sính từ Hán Việt “nội y”. “Nội y” dịch thô nghĩa là “áo trong”. Mạn phép được hỏi các vị sính từ “nội y” : -“Vậy chớ cái … quần đâu rồi mà đồ lót giờ chỉ còn áo ?”.
Còn cách dùng từ Hán Việt lung tung kiểu như “nữ nhà báo”, “cựu tay vợt số 1”..v.v(thay vì “nhà báo nữ”, “tay vợt từng là số 1”) trên mặt báo, thì có thể nói là “bao la” chắc có lẽ chỉ còn thiếu “bạch con ngựa” nữa là đủ bộ sưu tập!
Rồi thì i ngắn y dài. Đã có người chơi “Chiếc nón kỳ diệu” mất thưởng vì đoán từ “bác sĩ” (trong khi đáp án là “bác sỹ”). Sao lại như thế nhỉ, khi viết “kẻ sĩ”, “sĩ phu” ngắn thì các sĩ khác như “bác sĩ”, “nghệ sĩ” cũng ngắn chứ, có lẽ nào các sĩ sau này lại đột nhiên lại dài ra ? Ngược lại từ nhỏ người viết bài này từng được thầy cô dạy (và giờ dạy lại học trò mình) “mỹ thuật”, “Vật lý”… viết như thế, nay lại được thấy “mĩ thuật”, “Vật lí”… không biết đúng không nhưng bỗng dưng thấy lạ!
Tuy nhiên i hay y chỉ là thói quen, có thể thống nhất bằng một quy định chung của cấp thẩm quyền cao nhất.
Điều hệ trọng nhất là việc hiểu và sử dụng từ đúng với khái niệm của từ. Đó đây trên đài, báo có những trường hợp dùng từ sai thật đáng tiếc và đáng trách !
Xin được kể :  từ cứu cánh, một số người thích dùng để chỉ điều gì đó(hoặc ai đó, vật gì đó…) giúp mình thoát khỏi tình huống khó khăn (hoặc nguy hiểm, ngặt nghèo…). Những người này chắc “hiểu” một cách trực quan kiểu như: cứu là giúp, giải thoát ; cánh sẽ giúp bay lên… Trời ạ! Không phải đâu. Tra bất cứ từ điển Tiếng Việt nào ta sẽ dễ dàng thấy cứu cánh có nghĩa là mục đích sau cùng.
Từ khác cũng hay được dùng sai là vị tha. Nhiều người dùng vị tha để chỉ đức tính dễ tha thứ (rõ ràng họ đã “hiểu” tha là tha thứ). Thật ra đây là từ Hán Việt nghĩa rất rõ ràng là vì người khác ( vị là vì ; tha là người khác), một tính tốt trái ngược với vị kỷ là chỉ vì mình.
Mỗi năm cứ đến mùa thi là “tỷ lệ chọi” xuất hiện nhan nhản trên các phương tiện truyền thông. Tỷ lệ chọi là gì vậy ? Lấy số thí sinh trúng tuyển một ngành X của một trường Y nào đó chia cho số thí sinh dự thi vào chính ngành ấy, thí dụ 50/1000 bằng 1/20. Vậy tỷ lệ chọi của ngành X, trường Y là 1/20. Người viết bài này rất không đồng tình việc dùng từ chọi để chỉ tỷ lệ nói trên. Thường nghe “chọi gà”, “chọi trâu”, sao lại nỡ dùng từ chọi với các thí sinh !
Vả lại như thí dụ trên tỷ lệ chọi là 1/20 cũng không đúng bản chất sự việc. 1 chọi 20 – chẳng lẽ khi dự thi, thí sinh chỉ cần đấu (chọi) với 20 thí sinh khác ! Thật sự đâu phải vậy. Bài làm của thí sinh A chẳng hạn phải so với tất cả các bài làm khác, trường hợp đang thí dụ là 999 bài. Nếu vượt trội hơn tất cả, thí sinh A sẽ đỗ thủ khoa. Nếu hơn được 950 bài của 950 thí sinh khác thì A chỉ đỗ cuối bảng ! Nếu chỉ hơn từ 949 thí sinh trở xuống thì… hỏng kỳ thi đó.
Tỷ lệ 1/20 chỉ có nghĩa là bình quân trong 20 thí sinh dự thi thì sẽ có 1 thí sinh trúng tuyển, được chọn. Như vậy thay vì dùng “tỷ lệ chọi” vừa không đúng bản chất sự việc vừa thiếu tôn trong nhân cách thí sinh, chúng ta nên gọi đúng bản chất là “tỷ lệ trúng tuyển”, nếu thấy dài thì ta dùng “tỷ lệ chọn” vừa thể hiện đúng bản chất sự việc vừa tôn trọng thí sinh.
Vì vậy để kết thúc, người viết khẩn thiết đề nghị nếu cứu cánh của quý đài, báo là vị tha (rõ ràng là như vậy vì các phương tiện truyền thông là vì quần chúng mà) xin đừng cho các em thí sinh chọi mãi !

-------------------------------------------------------------
Nguyễn Văn Chín
Giảng viên trường Cao Đẳng Sư Phạm Vĩnh Long.
Địa chỉ : 154 Nguyễn Chí Thanh, P5 TP Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long.
Mobile : 0918796660 email : chinphuongvl@gmail.com

Nếu các bạn quan tâm các vấn đề thuộc lĩnh vực văn hoá xin vào mục:"Những bài của Nguyễn Văn Chín" trên cùng diễn đàn này.